YAPI – Sedat Hakkı Eldem
ÖNSÖZ
Yapı dersi ve tatbikatına ait not ve detay levhaları, uzun senelerden beri program gereğince hazırlanmış fakat maddi imkânsızlıklar yüzünden şimdiye kadar yayınlanamamış ve ancak 1966 senesinde alınan bir karar gereğince buna imkân verilmiştir.
Güzel Sanatlar Akademisi Yapı Kürsüsü şimdiki şekli ile ilk olarak İ930 senesinde kurulmuş ve önce Prof. H. Poelzig, vefatı üzerine de Prof. M. Schneer kürsüye başkanlık etmişlerdir. Nihayet 1936 senesinde asaleten kürsünün başına getirildim. Semih Rüstem Temel, Ziya Kocamemi ve Zeki Sayar yabancı memleketlerde bulunduğum sene¬lerde vekâleten kürsüye nezaret etmişlerdir. O tarihten beri M. Ali Handan, Maruf Önal, Muhteşem Gjray, Turgut Cansever, Utarit Izgi, Ferzan Baydar, Mahmut Bir, İlhan Türegün, Hamdi Şensoy, Vahit Erhan» Gündüz Gökçe» Tan Oral, Öktem İren, Özer Erenman ve Aydan Akoba kürsüde Asistanlık yapmışlardır. 1941 senesinde Yapı Dersinden ayrı İnce Yapı ismiyle kaplama ve doğrama konularını ele alan ikinci bir kürsünün kurulmasına lüzum görülmüş ve kürsünün başına M. Ali Handan getirilmiştir. Onu Utarit Izgi takip etmiş ve çalışmaları bugüne kadar yürütmüştür.
Uzun seneler boyunca yapılmış olan hazırlık çalışmaları, ders notları ve detay modelleri Akademi yangınında yok olmuştur. O tarihten sonra yeniden hazırlanan bu malzeme,, yüzlerce levha şeklinde toplanmıştır. Bu levhaların dışındaki metin kısmı ise M. Ali Handan tarafından derlenmiş, fakat yayınlanamamıştır. Şimdi detayları yayınlayacak durumda olduğumuzu memnuniyetle kaydederken, yayının tespit ettiğimiz program gereğince, yani' her sömestrde yeni bir serinin basılması şeklinde ikmal edilebileceğini ümit ettiğimizi de ilâve etmek isterim.
İlişik programda görülebileceği gibi, örnek levhalar yapı tekniğinin geleneksel ve modem kısımlarını içine al¬maktadır. Yabanca literatürde bu konunun her sene daha genişleyen bir ölçüde ele alındığı bilinmektedir. Ancak bu yayının bolluğu ve farklı standartlarda olması öğrencilerin bunlardan istifadesini güçleştirmektedir. Yayınladığımız lev¬halarla bu eksiğin giderilmesine ve aynı zamanda mahalli imkân ve tekniğe daha uygun detayların sunulmasına çalışılmıştır. Bu arada daha ileri bir tekniğin icabı olan detaylarda,, gittikçe gelişen yerli yapı Ve malzeme endüstrisinin verdiği imkânlar göz önünde tutulmuş, bunların yanında eski duvar ve tonoz örgüleri ve ahşap çatkılarının da bir mimari bilgi çerçevesi içine girmesi gerektiği düşünülerek bunlara da yer ayrılmıştır. Detay levhalarının yanında mi¬mari teknik resim» tarama ve kotlama esaslarını gösteren farklı ölçeklerde örnek projelerin de ilâvesi faydalı görül¬müştür. Bunlar yapı atelyelerinin çalışma örnekleridir.
Bir mimarın kuvvetli bir yapı tekniği bilgisine sahip olması lüzumuna inananlardanım. Hatta daha ileri gide¬rek ve bilhassa memleketimizin durumunu göz önünde tutarak mimarın her şeyden evvel iyi bir inşaatçı olması ge¬rektiği fikrini savunduğumu belirtmek isterim. Modern metotlar kadar daha ilksel ve dolayısıyla geleneksel metotlara hakim olunması lüzumu üstünde de durulmalıdır. İyi bir mimarın ancak salim ve sağlam bir yapı tekniğine da¬yanabileceği en fazla bizim için unutulmaması lâzım gelen bir gerçektir,
Yayınlanan bu seride daha ziyade basit ve geleneksel yapı detaylarına yer verilmiştir. Daha ileri ve özel teknikli yapı detayları ise sonraki serilerde yer alacaktır. Levhaların hangi sıraya girecekleri yanlarındaki işaretlerle belirtilmiş¬tir. öğretim programında da aynı işaretler bulunmaktadır. Levhaların ayrılabilecek şekilde düzenlenmiş olmaları daha kolaylıkla kullanılabilmeleri ve gerektikçe ayrı dosyalar teşkil etmeleri içindir.
Bu serinin yayınlanmasında mevcut malzemeyi derleyen yayın işlerini yürüten Gündüz Gökçe’nin büyük emeği ol¬muştur. Kendisine burada candan teşekkür ederim.
Yapı Kürsüsü Başkanı
SEDAD H. ELDEM
YAZAR HAKKINDA
Sedat Hakkı Eldem, Türkiye'de Mimarlığın önde gelen isimlerinden biridir. 1908 İstanbul doğumlu olan Sedat Hakkı Eldem, Güzel Sanatlar Akademisi mimarlık bölümünü bitirdi (1928). Okulu birincilikte bitirdiği için kendisine verilen üç yıllık burstan yararlanarak Fransa, İngiltere ve Almanya'ya gitti; Auguste Perret, Hans Poelzig gibi mimarlarla çalıştı. 1931de Türkiye'ye döndü ve Ankara'da, Cumhuriyet döneminin birçok önemli yapısını tasarlayan İtalyan Mimar Guilio Mongeri'nin bürosunda çalıştı. 1932'de İstanbul'a dönerek kendi bürosunu açtı, bir yandan da Güzel Sanatlar Akademisi'nde ders vermeye başladı. Buradaki öğretim üyeliği görevini, 1978'de emekli oluncaya değin sürdürdü. Sedat Hakkı Eldem, 1930'lu yıllarda Avrupa'da gelişen ve yeni kurulan Cumhuriyetle Türkiye'de de etkili olan ulusalcılık akımları doğrultusunda, ulusal bir mimari üslup oluşturma düşüncesindeydi. Bu amaçla 1933'te Güzel Sanatlar Akademisi'nde Milli Mimari Semineri’nin düzenlemesine öncülük etti. Bu çalışmalarını, daha sonra yönetimini üstlendiği Böleve kürsüsünde de sürdürdü. Bu dönemde gelişen mimari düşünceleri Ulusal Mimarlık üslubu adı altında dönemin tasarım ilkelerini oluşturdu.
Eldem, özellikle Osmanlı dönemi evleri ve 18.-19. yy saray ve köşkleri üzerinde yaptığı çalışmalar ve klasik Osmanlı mimarisi üzerine yaptığı araştırmalarla, mimari tasarımda geleneksel motiflerin yeniden kullanılmasına öncülük edenlerden biri oldu. Tarihi yapıların korunmasıyla ilgili kuruluşlarda da çalışmalar yaptı.
İstanbul'u içindeki yapılarla çok iyi tanımasıyla ün yapmış olan Eldem 1941-1945 arasında Eski Eserleri Muhafaza Encümeni'nde, 1962-1978 arasında Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu'nda görev aldı. Ayrıca II. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan ve ilk genel kurul toplantısını 1948'de Lozan'da yapan Uluslararası Mimarlar Birliği'nde de Türkiye'yi temsil etti.
Mimarlık alanında yaptığı çalışmalar yanında araştırmaları ve mimarlık eğitimine katkılarıyla çağdaş Türk mimarlarının en önemlilerinden biri olarak kabul edilen Sedat Hakkı Eldem'e 1982'de Sedat Simavi Vakfı Mimarlık ve Kent Planlaması Ödülü, 1983'te Küftür ve Turizm Bakanlığı Büyük Ödülü, 1986'da Uluslararası Ağa Han Mimarlık Ödülü verildi. 1988'de TMMOB Mimarlar Odası'nın I. Ulusal Mimarlık Ödülleri kapsamında büyük ödüle layık görüldü.
Çağdaş Türk mimarisinin önde gelen isimlerinden Sedat Hakkı Eldem 7 Eylül 1988'de İstanbul'da öldü.
İÇİNDEKİLER
TEMELLER
Genel prensipler ve zemin du¬rumu,
Yığma binalarda temel taban¬ları,
Karkas binalarda temel taban¬ları,
Düşük mukavemetli zeminler¬de kullanılan temel çeşitleri (Kuyu, Kazık, radye gibi). Temel izolasyonları ve sokl de¬tayları.
DUVARLAR
Yığma yapıda genel prensipler, taşıyıcı ve bölücü duvar kalınlıkları,
Moloz ve kırma taş duvarlar, Kesme taş duvarlar ve kapla¬malar,
Beton dökme duvar,
Kerpiç ve tuğla duvarlar, Briket, blok tuğla ve benzeri elemanlarla teşkil edilen duvar¬lar.
AÇIKLIKLAR
Açıklıkların teşkilinde genel prensipler,
Lento, kemer ve söveli açıklık¬lar.
Eşikler ve denizlikler.
BACA VE KANALLAR
Baca ve kanalların cins ve pren¬sipleri,
Tuğladan baca örgüleri. Prefabrike elemanlarla teşkil edilen bacalar.
TONOZ VE KUBBELER
Tonoz ve kubbelerde genel ya ps prensipleri.
Tonozlar,
Kubbeler.
DÖŞEMELER
Kagir döşeme cinsleri ve genel prensipler,
Volta, beton, betonarme ve prefabrike elemanlarla yapılan döşemeler.
Ahşap döşeme ve kirişlemeler.
AHŞAP YAP!
Ahşap yapıda genel prensipler, Ahşap yığma yapılar.
Ahşap çatkı yapılar.
MERDİVENLER
Merdivenlerde planlama pren¬sipleri, basamak, sahanlık ve balansman düzenlemesi, Merdivenlerde yapı prensipleri, İç merdivenler,
Dış merdivenler ve teras basa¬makları.
ÇATILAR
Çatı planlamasında genel pren¬sipler.
Çatılarda yapı prensipleri, Bağlamasız ve çakılı çatılar, Oturtma bağlamalı çatılar, Asma bağlamak çatılar,
Çeşitli çatı planlan.
ÇATI ÖRTÜLERİ
Çatı örtülerinde genel prensip¬ler.
Çeşitli çatı örtüleri.
TERAS ÇATILAR
Teras çatılarda genel prensip¬ler.
Üzerinde gezinilen teras çatı¬lar.
Üzerinde gezilmeyen teras ça¬mlar.
DERE VE OLUKLAR
Dere ve oluklarda genel pren¬sipler.
Yağmur oluk ve boruları, çe¬şitli dere ve baca dipleri, Teras çatılarda yağmur iniş bo¬ruları.
BETONARME KARKAS YAPI
Betonarme karkas yapıda ana prensipler, kolon ve eksenlerle kiriş sisteminin tayini, Betonarme karkas yapıda dış duvarların teşkili,
Betonarme karkas yapıda iç bölmelerin teşkili.
Betonarme karkas yapıda cep¬he teşkilleri,
Perde duvarlar,
Betonun kıymetlendirilmesi, çıplak beton yapı sistemleri.
YAPIDA CAM ELEMANLAR
Cam duvarlar,
Işıklı tavanlar.
İLERİ TEKNİKLİ YAPILAR
Çelik iskelet yapı, Prefabrike yapı sistemleri.
YAPI PROJESİ