ÖNSÖZ
Peyzaj planlamanın temel amacı, doğal süreçler yanı sıra doğal ve kültürel kaynakları korurken bir yandan da birbiriyle çatışan alan kullanım taleplerini karşılamaya yardımcı olacak çözümler üretmektir. Peyzajı oluşturan süreçler ve kaynaklar insanlığın ortak malıdır. Bunların sağlığının, insanlığın olduğu kadar yeryüzündeki tüm yaşam kaynaklarının sağlığıyla doğrudan ilişkili olması nedeniyle envanter, koruma, kullanım, onarım bağlamında uygulanabilir planlama yöntemlerine ve ulusal/uluslararası yasal yönetsel mekanizmalara ihtiyaç vardır.
Doğru ve akılcı planlama yaklaşımlarıyla hedeflenen çevresel, sosyal, ekonomik ve estetik sonuçların ve kazanımların elde edilebilmesi için peyzajdaki mevcut koşulların (sosyal, ekolojik, jeolojik, ekonomik, kültürel vb.) ve süreçlerin güvenilir teknik, teknoloji ve yöntemlerle araştırılması ve kullanım talepleriyle ilişkilendirilmesi gerekir.
Peyzaj planlama, gerek mevcut kullanımların yeniden değerlendirilmesi, gerekse yeni kullanım talepleri ve yasal/yönetsel uygulamalar bağlamında geleceğe dönük plan kararlarının üretilmesi doğrultusunda tüm kaynakların bütüncül olarak değerlendirilmesine olanak sağlar.
Yüksek değer taşıyan ülke ve dünya mirası niteliğindeki peyzajların korunması, zarar görmüş olan peyzajların onarımı, mevcut kullanımların güncellenmesi ve yeni olanakların değerlendirilmesi konuları peyzaj planlamanın temel çalışma alanlarındandır. Bu nedenle, peyzaj planlama, tüm planlama ölçeklerinde politikacılar, plancılar, doğal kaynak yöneticileri, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler ve diğer ilgi grupları için yol göstericidir.
Bu kitap Peyzaj Mimarlığı meslek disiplinin önemli çalışma alanlarından biri olan peyzaj planlamanın kapsamı ve tarihçesi, peyzaj planlama temelinde geliştirilen yöntemsel yaklaşımlar, peyzaj planlama süreci, doğal, kırsal ve kentsel alanlarda peyzaj planlama ve peyzajın sürdürülebilir kullanımına ilişkin indikatörler ana başlıklarını içermektedir. Kitap, Peyzaj Mimarlığı eğitim programı dikkate alınarak lisans ve yüksek lisans öğrencilerine yönelik olarak hazırlanmıştır.
Bu kitabın hazırlanması sürecinde beni motive eden, tüm bölümleri titizlikle okuyan ve yapıcı eleştirileri ile büyük katkıda bulunan değerli Hocamız Prof. Dr. Nur SÖZEN’e en içten teşekkürlerimizi sunarız.
Kitabın öğrencilere ve konuyla ilgilenenlere yararlı olmasını dileriz.
Doç. Dr. Gülay Çetinkay
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ (G. Çetinkaya) 7
Kısaltmalar 8
Çizelgeler Dizini 9
Şekiller Dizini 11
1. GİRİŞ (G. Çetinkaya) 15
1.1. Peyzaj Tanımı ve Kavramı 15
1.2. Güncel Peyzaj Yaklaşımı ve Önemli Özellikleri 23
1.3. Peyzaj Mimarlığı, Peyzaj Tasarımı ve Peyzaj Planlama 30
1.4. Meslek Olarak Peyzaj Mimarlığı 32
2. PEYZAJ PLANLAMA (G. Çetinkaya) 35
2.1. Peyzaj Planlamanın Tarihçesi 35
2.2. Peyzaj Planlamanın Amaç ve Kapsamı 45
3. PEYZAJ PLANLAMADA TEMEL YÖNTEMSEL YAKLAŞIMLAR (G. Çetinkaya) 52
3.1. 1970 Öncesi Yaklaşımlar 52
3.1.1. G. Angus Hills 53
3.1.2. Philip H. Lewis 57
3.1.3. Ian L. McHarg 63
3.2. 1970–2005 Dönemi Yaklaşımlar 73
3.2.1. Steiner’in Ekolojik Planlama Modeli 73
3.2.2. Steinitz’in Peyzaj Planlama Yöntemsel Yaklaşımı 75
3.2.3. Ahern’nin Sürdürülebilir Ekolojik Peyzaj Planlama Modeli 78
3.3. Güncel Yaklaşımlar 79
3.3.1. Peyzaj Karakter Değerlendirmesi (PKD) 79
3.3.2. Alan Kullanım Çelişkilerini Belirleme Stratejisi (Land Use Conflict Identification Strategy – LUCIS) 80
3.4. Geleceğe İlişkin Görüşler 82
4. PEYZAJ PLANLAMA SÜRECİ (O. Uzun) 85
4.1. Hedeflerin Belirlenmesi 87
4.2. Peyzaj Envanteri 87
4.2.1. Doğal ve Kültürel Peyzaj Envanteri 88
4.2.2. Peyzajdaki Mevcut/Beklenen Kullanımların Belirlenmesi 95
4.3. Peyzajların Tanımlanması 96
4.3.1. Doğal ve Kültürel Peyzaj Sınıflandırması 97
4.3.2. Ekolojik Arazi Sınıflandırması 97
4.3.3. Peyzaj Karakterinin Belirlenmesi 98
4.3.4. Peyzaj Ekolojisi Açısından Peyzajların Sınıflandırılması 101
4.4. Peyzaj Analizleri 103
4.4.1. Peyzaj Fonksiyon Analizleri 104
4.4.1.1. Peyzajın Su Süreci Analizi 104
4.4.1.2. Peyzajın Erozyon Süreci Analizi 107
4.4.1.3. Peyzajın Biyoçeşitlilik Analizleri 109
4.4.1.4. Peyzajın Biyotop Analizleri 109
4.4.1.5. Görsel Peyzaj Analizi 110
4.4.1.6. Peyzajın Kültürel Analizleri 112
4.4.2. Peyzaj Değişim Analizleri/Peyzaj Gelişim Stratejileri ve Senaryoları 112
4.4.2.1. Peyzaj Ekolojisi Temelli Analizler 112
4.4.2.2. Peyzajın Biyoiklim Konfor Analizleri 115
4.4.3. Peyzaj Değişimleriyle İlgili Çevresel Etki Analizleri 116
4.4.3.1. Peyzajda Ekolojik Riziko Analizleri 116
4.4.4 Sosyo-Ekonomik Analizler 118
4.4.5. Karar Analizleri ve Sektörel Peyzaj Rehberleri 118
4.4.5.1. Uygunluk Analizleri 119
4.4.5.2. Sektörel Peyzaj Rehberleri 120
4.5. Peyzaj Planı 122
4.6. Peyzaj Yönetimi 125
5. PEYZAJ PLANLAMA (G. Çetinkaya) 128
5.1. Doğal Alanlarda Peyzaj Planlama 128
5.2. Kültürel Peyzaj Planlama 134
5.2.1. Kırsal Peyzaj Planlama 134
5.2.1.1. Kırsal Peyzaj ve Özellikleri 134
5.2.1.2. Kırsal Peyzaj Ekolojisi 138
5.2.1.3. Kırsal Peyzaj Planlamanın Amacı ve Planlama İlkeleri 143
5.2.1.3.1. Kırsal Peyzaj Planlamanın Amacı 143
5.2.1.3.2. Kırsal Peyzaj Planlama İlkeleri 144
5.2.2. Kentsel Peyzaj Planlama 146
5.2.2.1. Kentsel Peyzaj ve Sürdürülebilir Kent Yaklaşımı 147
5.2.2.2. Kentsel Peyzaj Ekolojisi 152
5.2.2.3. Kentsel Peyzaj Planlamada Ekolojik İlkeler 154
5.2.2.4. Yeşil Altyapı ve Planlanması 156
5.2.2.4.1. Kentsel Doğal Habitatlar 162
5.2.2.4.2. Ekolojik Ağ ve Yeşil Koridorlar 163
5.2.2.4.3. Kentsel Açık ve Yeşil Alanlar 166
5.3. Peyzaj Koruma, Planlama ve Yönetim Mekanizmaları 177
5.3.1. Uluslararası Yasal Mekanizmalarla Korunan ve Yönetilen Alanlar 177
5.3.1.1. IUCN (Uluslararası Doğa Koruma Birliği) Kapsamında Koruma Alanları 177
5.3.1.2. UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) Biyosfer Rezervi 182
5.3.1.3. UNESCO Dünya Miras Alanları 184
5.3.1.4. Ramsar Alanları 185
5.3.1.5. Avrupa Birliği Natura 2000 Alanları 186
6 6. PEYZAJIN SÜRDÜRÜLEBİLİR KULLANIMINA İLİŞKİN İNDİKATÖRLER (G. Çetinkaya) 188
6.1. İndikatörlerin Önemi ve Seçim Kriterleri 188
6.2. Peyzaj Değerlendirme ve Ölçme İndikatörleri 189
6.2.1. Bölgesel Düzeyde Peyzaj Değerlendirme İndikatörleri 189
6.2.2. Yerel Düzeyde Peyzaj Değerlendirme İndikatörleri 196
KAYNAKLAR 204