Mühendislikte Ekonomik Analiz / Prof. Dr. Selim Ay (86031)

ÖNSÖZ
Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik Mühendisliği Bölümünde 1995 yılından beri vermekte olduğum “Elektrik Enerjisi Ekonomisi” isimli 3 kredilik dersin notlarının geliştirilmesi sonucunda ortaya çıkan ilk kitap “Elektrik Enerjisi Ekonomisi” 2008 yılında yayınlanmıştı.
Mühendislikte Ekonomik Analiz isimli bu kitapta ise, “tüm mühendislik alanlarında” gerekli olabilecek ve kullanılacak olan temel ekonomi bilgilerinin verilmesinin ardından, mühendislik alanlarında karşılaşılabilecek ekonomik analiz gerektiren temel konu başlıkları ele alınmıştır. Bilindiği gibi mühendislik alanlarının hepsinde ekonomik kriterler önemli yer tutmaktadır, mühendislik projelerinin teknik kriterler açısından uygunluğu ne kadar önemliyse ekonomik yönden uygun olması da aynı derecede öneme sahiptir. Bir mühendislik projesinin başarılı veya yararlı olarak nitelendirilebilmesi için sağlaması gereken en önemli koşul, ekonomik açıdan uygulanabilir olmasıdır. Mühendislik; matematik ile temel mühendislik bilgi ve becerisinin ekonomi ilkeleriyle bütünleştirilmesidir. Mühendislik uygulamalarının yalnızca teknik yönü değil ekonomik yönü de gözden uzak tutulmamalıdır. Çünkü mühendislik problemlerinin teknik boyut ve ekonomik boyut olmak üzere iki boyutu bulunmaktadır. Teknik boyut örneğin, maksimum verimin alınması, maksimum dayanımın sağlanması, maksimum hıza ulaşılması, minimum enerji kullanılması, vb. olabilir. Ekonomik boyut ise maksimum kârın elde edilmesi, maliyetlerin minimumda tutulması, vb. olarak özetlenebilir.
Ekonomi kelimesinin kökeni Yunanca oikianomus olup Fransızca èconomie kelimesinden dilimize geçmiştir; ülkemizde ekonominin Arapça karşılığı olan iktisat kelimesi de kullanılmaktadır. Ekonomi, matematik ve istatistik gibi pek çok bilim alanıyla ilişkilidir. Ekonomi ayrıca kendi içinde mikroekonomi, mikroekonomi, muhasebe, maliyet muhasebesi, finansman, finans matematiği gibi pek çok bilim dalını da kapsamaktadır.
Kitapta yukarıdaki bilim dallarıyla ilişkili konular için yeri geldikçe yeterli açıklamalar yapılmış ve gerekli bilgiler Not vurgusu ile verilmeye çalışılmıştır. Bunun dışında daha ayrıntılı bilgiye ihtiyaç duyan okuyucuların kitabın sonundaki geniş KAYNAKLAR’a başvurmaları önerilmektedir.
Kitabın hacmini çok büyütmemek için çözümlü problemlere yer verilmemiştir.
Dört bölümden oluşan kitapta; planlama, projelendirme, tesis kurma ve üretim yapma aşamaları için, gerek mühendislik öğrencilerine gerekse mühendislere “ekonomik analiz” ekseninde gerekli olabilecek tanımlar, yöntemler ve oranlar kolay anlaşılabilir biçimde aktarılmaya çalışılmıştır. Özetle, ekonomi ile ilgili bir sertifika programı veya ders ya da eğitim almamış bir okuyucunun, kitabın tamamını okuduğunda temel ekonomi bilgi birikimine sahip olması hedeflenmiştir.
Yüksek lisans ve doktora tez danışmanım olan, bugüne kadar bilgilerinden ve önerilerinden her zaman yararlandığım, İTÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi öğretim üyelerinden değerli hocam Prof. Dr. Nesrin TARKAN’a teşekkür etmeyi bir borç bilirim.
Kitabın, ekonomik analiz içerikli tez çalışması yapan Mühendislik Lisans ve Lisansüstü öğrencilerine, işletmelerde çalışan mühendislere ve ilgili okuyuculara yararlı olmasını dilerim.
Selim AY
1 Şubat 2021
YTÜ, Davutpaşa
E-posta: [email protected]

GENEL AÇIKLAMA

© Bu kitabın her hakkı saklıdır ve yayın hakları “BİRSEN BASIM, YAYIN, DAĞITIM TİC. ve SANAYİ LİMİTED ŞİRKETİ”ne aittir. Bu kitabın tamamı veya herhangi bir bölümü yayınevinin yazılı izni olmaksızın yayınlanamaz, basılamaz, mikrofilme çekilemez, dolaylı dahi olsa kullanılamaz. TEKSİR, FOTOKOPİ veya başka bir teknikle çoğaltılamaz, bilgisayarlarda, dizgi makinalarında işlenebilecek bir ortama aktarılamaz.
Aksi davranışta bulunanlar 5846 sayılı kanunnın 7.6.1995 tarihli değiştirilen 4110 No.lu kanunda belirtilen maddelerce Yazarın ve Yayınevinin maddi ve manevi zararını kabul etmiş olurlar. Bu konunun mercii makam’ı T.C. İstanbul Mahkemeleri’dir.
Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermelerini ve bandrolsüz yayınları satın almamalarını diliyoruz.

Basıldığı Yer ve Tarih : İstanbul – 2021
Kod No : Y.0029
ISBN : 978-975-511-714-0
Sertifika No : 17341
Kitabın Adı : Mühendislikte Ekonomik Analiz
Kitabın Yazarı : Selim AY
Yayımcının Adı : Birsen Yayın Dağıtım Ltd. Şti.
Yayımcının Adresi : Cağaloğlu Yokuşu Evren Çarşısı No: 17/9, Cağaloğlu - İstanbul
Tel: (0212) 527 85 78 – 522 08 29
Faks: (0212) 527 08 95
E-mail: [email protected]
http: www.birsenyayinevi.com
Basımcı : Lord Matbaacılık ve Kağıtçılık, Alpaslan Arıbuğa
Basımcının adresi : Davutpaşa Cad. Davutpaşa Emintaş Sitesi 103/430, Topkapı - İstanbul
Matbaacı Sertifika No : 22858

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ................................................................................................................................................. vii
SEMBOL LİSTESİ ............................................................................................................................ viii
KISALTMALAR LİSTESİ ...................................................................................................................x
1.0 MÜHENDİSLİKTE EKONOMİK ANALİZİN KAPSAMI ........................................................1
2.0 TEMEL EKONOMİK BÜYÜKLÜKLER ..................................................................................15
2.1 İşletme .................................................................................................................................15
2.2 Ticaret Şirketleri .................................................................................................................21
2.3 İşletme Sermayesi ...............................................................................................................23
2.3.1 Yıllık faaliyet katsayısı yöntemi ......................................................................24
2.3.2 Schmallenbach modeli .....................................................................................25
2.3.3 Baumol modeli ................................................................................................27
2.3.4 Miller-Orr modeli ............................................................................................28
2.3.5 Stone modeli ....................................................................................................28
2.4 Döviz ve Kur Politikaları ....................................................................................................29
2.5 Enflasyon ............................................................................................................................38
2.6 Faiz ......................................................................................................................................60
2.7 Krediler ...............................................................................................................................68
2.8 Borçlanma Modelleri ..........................................................................................................85
2.9 Bilanço ................................................................................................................................91
2.10 Gelir Tablosu .................................................................................................................106
2.11 Fon Akım Tablosu .........................................................................................................112
2.12 Net Çalışma Sermayesi Tablosu ...................................................................................114
2.13 Nakit Akım Tablosu ......................................................................................................114
2.14 Kâr Dağıtım Tablosu .....................................................................................................116
2.15 Yevmiye Defteri, Büyük Defter ve Mizan ....................................................................117
3.0 TEMEL EKONOMİK HESAPLAR ..........................................................................................121
3.1 Yatırım ..............................................................................................................................121
3.2 Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti ................................................................................127
3.3 Sosyal İskonto Oranı .........................................................................................................139
3.4 Maliyet Terminolojisi .......................................................................................................143
3.5 Ekonomik Büyüklüklerin İstatistiksel Yönden Değerlendirilmesi ...................................181
3.5.1 Lineer regresyon ............................................................................................183
3.5.2 Zaman serileri ................................................................................................184
3.5.3 Hata büyüklükleri ..........................................................................................186
3.6 Vergiler .............................................................................................................................188
3.7 Amortisman .......................................................................................................................194
3.8 Maliyet ve Kâr için Optimum Büyüklüklerin Bulunması .................................................199
3.9 Elektrik Enerjisinin İletiminde Optimum Büyüklükler .....................................................214
3.10 Başabaş Noktası Analizi ................................................................................................219
3.11 Para Akışları (Nakit Akımları) ......................................................................................221
3.12 Belirlilik Varsayımı Altında Ekonomik Karar Verme Yöntemleri ...............................234
3.12.1 Şimdiki değer yöntemi ...................................................................................238
3.12.2 Yıllık değer yöntemi ......................................................................................246
3.12.3 Gelecek değer yöntemi ..................................................................................247
3.12.4 İç verim oranı yöntemi ..................................................................................248
3.12.5 Dış verim oranı yöntemi ................................................................................251
3.12.6 Sermayenin geri dönüş oranı yöntemi ...........................................................251
3.12.7 Ekonomik katma değer yöntemi ....................................................................251
3.12.8 Kazanç / maliyet oranı yöntemi .....................................................................252
3.12.9 Yatırımların yıllık verilerinin karşılaştırılması yöntemi ................................253
3.12.10 Geri ödeme süresi yöntemi ............................................................................253
3.13 Yenileme Analizi...........................................................................................................255
3.14 Birbirine Bağımlı Yatırım Projeleri için Ekonomik Karar Verme ................................258
3.15 Risk Varsayımı Altında Ekonomik Karar Verme Yöntemleri ......................................260
3.15.1 Olasılık yöntemi ............................................................................................262
3.15.2 PERT analizi ..................................................................................................269
3.15.3 Riske göre değiştirilmiş değerleme oranı yöntemi ........................................270
3.15.4 Belirlilik eşdeğeri yöntemi ............................................................................270
3.15.5 Duyarlılık analizi ...........................................................................................270
3.16 Belirsizlik Varsayımı Altında Ekonomik Karar Verme Yöntemleri .............................271
3.16.1 Laplace yöntemi ............................................................................................272
3.16.2 Maksimin ve minimaks yöntemleri ...............................................................273
3.16.3 Maksimaks ve minimin yöntemleri ...............................................................273
3.16.4 Hurwicz yöntemi ...........................................................................................273
3.16.5 Savage yöntemi ..............................................................................................274
3.17 Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ..........................................................................275
4.0 FİNANSAL ORANLAR (RASYOLAR) ....................................................................................282
4.1 Genel Bilgi ........................................................................................................................282
4.2 Likidite Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar ........................................................285
4.3 Mali Yapı Analizinde Kullanılan Oranlar .........................................................................287
4.4 Varlıklar Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar ...............................................................291
4.5 Faaliyet Oranları ...............................................................................................................293
4.6 Kârlılık Oranları ................................................................................................................299
4.7 Kâr ile Sermaye Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar ...................................................302
4.8 İşletmenin Stokları ile İlgili Oranlar .................................................................................303
4.9 Ortaklara Dağıtılan Kâr Paylarına İlişkin Oranlar ............................................................303
4.10 İşletmenin Verimliliği ile İlgili Oranlar ........................................................................305
4.11 Mali Yükümlülüklere İlişkin Oranlar ............................................................................307
4.12 İşletmenin İşgücüne İlişkin Oranlar ..............................................................................307
4.13 İşletmenin Ulusal Ekonomiye Katkısına İlişkin Oranlar...............................................308
4.14 İşletmelerde Gelir Oranları ............................................................................................309
4.15 İşletmelerde Gider Oranları ...........................................................................................310
4.16 İşletmelerde Gösterge Niteliğindeki Süreler .................................................................311
4.17 Toplam Faktör Verimliliği ............................................................................................313
4.18 Finansal Oranlar Yardımıyla İşletmelerin Finansal Başarısızlıklarının Tahmin Edilmesi .................317
KAYNAKLAR ....................................................................................................................................332
EK 1 2021-2023 DÖNEMİ YATIRIM PROGRAMI HAZIRLAMA REHBERİ
FİZİBİLİTE ETÜDÜ FORMATI…………………………………………………………..346
EK 2 ULAŞTIRMA VE ALTYAPI BAKANLIĞI FİZİBİLİTE RAPORU FORMATI………355
EK 3 TEKDÜZEN HESAP PLANI……………………………………………………………….358
EK 4 YEK BELGELİ SANTRALLER İÇİN FİYATLARIN GÜNCELLENMESİ……………368
DİZİN………………………………………………………………………………………………...370