MİMARİ MAKETLER - Mustafa AKGÜN
ÖNSÖZ
Yıllar önce bir gün Vilayet Konağına doğru o yokuşu çıkıyordum. Aklıma geldi, bir kitapçıya girdim. “Maket üzerine bir ki¬tap arıyorum. Sizde bulunur mu?” diye sorduğumda çok kısa “Yok” dediler. Bir iki kitapçıya daha uğradım. Cevap yine ay¬nıydı. “Yok” Benim de o zamanlar hem yurt dışın¬da, daha sonra da yurt içinde 30 yıla ya¬kın bir deneyimim olmuştu bu konuda. Üstelik şimdi mimarlık fakültelerimizde, yüksek okullarımızda ders olarak ta oku¬tuluyordu. Ama kitabı yoktu. İşte o zamandan beri böyle bir kitap yazmanın bana vazife olduğunu düşündüm hep.
1965 Yılı sonlarında ailem ve çocukla¬rımla birlikte Almanya’nın güneyinde Villingen şehrine gittik ve orada yerleştik. 1966 yılı başlarında Şehir Yönetimi inşaat Mü¬dürlüğünde geçici olarak çalışmaya baş¬ladım. Önümde birkaç aşamalı bir dene¬me süreci vardı. Onu aşabilirsem Mimar olarak devamlı statüde çalışabilecektim. Böylece vazifeye başladım.
Bir gün sordular: “Maket yapabilirmi- sin?” "Bilmiyorum ama denerim”, dedim. Hemen bütün dokümanlar masama kon¬du. Aslında konu basitti. Ama benim için karmaşıktı. Bir aya yakın uğraştım. Make¬ti oluşturacak olan elemanları parça par¬ça hazırlayıp bir kenara koyuyordum. Ama maket bir türlü bitmiyordu. Yönetici¬ler (bana işi verenler) ile diğer bazı me¬raklı kişiler, mimarlar uğrayıp “Daha bit¬medi mi?” diye sormaya başlamışlardı.” Artık benim de moralim bozuluyordu. Ni¬hayet bir gün parçalar halindeki bölümle¬ri bir araya getirip yapıştırmaya başladım. Ertesi gün maket bitti. Ben dahil hepimiz şaşırdık. Biri se¬vinçle bağırmıştı: “Artık bizim de çatımızın altında maket yapan biri var.”
Daha sonra maket konusunda pek çok işler verildi bana. Hepsini yapıp tes¬lim ediyordum. Bazen hatalar oluyor, ya¬hut bir kararla değişiklikler gerektiğinde kesip biçip yeniden tamamlıyorum. Kabul edilip beğeniliyordu. Bu arada taraflar olarak iki şeyi öğrendik:
1- Maket işinin sanıldığı kadar kolay ve basit olmayıp biraz da kabiliyet istedi¬ğini,
2- Artık maket yapmayı öğrendiğim zaman bile çok çabuk yapmanın kaliteye tesir edeceğini, konu ve istenenlere göre uzunca bir süreyi göze almanın kaçınıl¬maz olduğunu,
Kısacası biraz sabır ve biraz da kabi¬liyet işi olduğunu taraflar olarak anladık. Bir gün bir maket işi verilecekti. “Yalnız bir hafta vaktimiz var. Yetiştirebilir misin?” diye sorulduğunda “Bir hafta¬da yetişmez. “ deyince “ Tamam vazgeç¬tik maketten.” dendi ve konu kapandı.
Yine bir gün daha büyük bir şehrin İn¬şaat Müdürlüğüne gitmiştim. Amacım, maket çalışmalarının nasıl yürütüldüğünü ve kalite düzeyini görmekti. Üstte normal bir katta idare, mimari ve proje büroları vardı. Bodrumda ise bir maket atölyesi kurulmuştu. Çeşitli elektrik motorlu ahşap işleme tezgâhları temin edilip atölyeye yerleştirilmişti. Başında ise her halde işi¬nin ehli bir marangoz ustası bulunuyordu. Adam o kaba aletlerle ince işler yapabiliyormuş. Yanımdaki mimar anlattı:
Yukarıda çizim ve detaylar hazırlan¬dıkça yahut değişiklik gerektiğinde bir mimar arkadaşımız buraya iniyor, durumu ustaya anlatıyor. Usta çalışmaya başlıyor. Ama mimar bir türlü yanından ayrılamıyor. Usta, mimar olmadığı için hep bir şeyler soruyor, dolayısıyla mimari oraya bağlıyor. Demek ki mimari bürolarda maket te ya¬pabilen bir mimarın bulunması ile ancak problem çözülebiliyor.
Yalnız şu da bir gerçektir ki hiç kimse bunca yıl okuyup mimar çıktıktan sonra, mesleğinin belki de bir bölümünü kapsa¬yan sadece maket işiyle uğraşmaya razı olmaz. Ama bazen yönetici bile, hele ken¬di tasarım çalışmalarına paralel bir fikir veya çalışma maketi üzerinde düşünürse belki kısa zamanda büyük atılımlar yapa¬bilecek, daha doğruya ve daha güzele varabilecektir. Bu durum genel tasarım çalışmalarına yansıyacak, kısa zamanda daha kaliteli ve temiz projeler ortaya çıka-bilecektir.
Her büro şefi yahut mimar şüphesiz maket yapamaz, yapması da gerekmez zaten. Ama maket yaptıracağı zaman hangi elemanından nasıl bir iş isteyeceği¬ni ve ne kadar zaman beklemesi gerekti¬ğini çok iyi bilmek durumundadır, öyle ki yaptığı anlaşmalar aksamadan maket proje ile birlikte teslim edilebilsin. İşte bu husus çok önemlidir. Çoğu zaman maket¬ler geç (projeden sonra ayrı bir günde) teslim edilir. Anlaşmalar ve şartnameler de buna göre hazırlanır. Ama siz yine de maketinizi projeyle birlikte teslim edin. Bit¬miş bir çalışmayı, hele maket gibi karşı ta¬rafın ilgisini çekecek ve çok etkileyici olan maketinizle birlikte teslim ettiğinizde mu¬hatabınız indinde derhal birkaç puan ka¬zanmış olursunuz. Maketinizden evvel projenizin tetkikine mümkünse fırsat ver-meyin. Geç kalmış bir maket etkisinden çok şey kaybeder.
Her büroda maket yapabilen ve o ko¬nuda çalışmayı seven bir meslek adamı¬nın yani mimarın bu görevi üslenmesi ka¬çınılmazdır. Bu kitabın amacı, maket çalışmaları¬nın mimari tasarım çalışmalarına paralel yürütülmesini, en küçüğünden en büyü¬ğüne kadar bütün mimari, iç mimari ve dekorasyon bürolarında küçük bir maket bölümünün oluşturulmasını, ortaya çıka¬cak başarılı maketlerle asıl gaye olan mi¬mari çalışmaların zamanla daha da kalite¬li örneklerine kavuşabileceğini teşvik ve telkin etmektir.
Üniversite sıralarında, bilhassa mi¬marlık fakültelerinde, iç mimari ve deko¬rasyon bölümlerinde, hatta meslek lisele¬rinin inşaat ve mimari bölümlerinde ve di¬ğer teknik alanlarda okumakta olan genç öğrencilerimize maket yapım alanının çok lüzumlu ve değerli hatta bir ihtisas ve meslek dalı olduğunu, ilgi duyanların öğ¬renme olanaklarından yararlanmalarını iç¬tenlikle öneririm.
Bu kitabı yazmaya başlamadan önce çok değerli iki kitap geçti elime. Biri:
Architektur Modelleki bütün fotoğraf ve şekilleriyle Stuttgart Mimarlık Fakültesi öğrencilerinin ders ve diploma çalışmalarından oluşuyor bir yönüyle. Buna ilâveten, bir maketin nasıl yapılacağından çok, çeşitli malzemelerin fiziksel hatta kimyasal özelliklerine kadar geniş bilgi veriliyor. Basit fakat çok çeşitli el aletlerinin fotoğrafları ile tanıtımı yapılı¬yor. Tel ve levha şeklinde metal malzeme¬lerin neden ve nasıl şekillendirilebileceği ve birleşimleri yani lehim tekniği üzerinde önemle duruluyor. Bu konu benim için de tamamen yenidir, ama öğrenmemiz gere-kiyor.
İlk etki bakımından bu yeni malzeme¬lerle ve biraz dikkatle çalışmaya değer, ikinci kitaba gelince:
Idea And Model Idee Und Modeli v. Gerkan, Marg Und Partner Kitap felsefi bir anlatımla ve bir çok maketin küçültülmüş fotoğraflar ile giriyor konusuna. Bir maketin nasıl yapılabilece¬ğinden hiç bahis yok. Ama o kadar güzel ve maharetle yapılmış maket örnekleri, bir o kadar güzel foto-tekniğiyle sunuluyor ki insan hayran kalıyor. Kitabın tertibi, baskı¬sı, her şey çok mükemmel. İşte o kitaptan mümkün olduğunca çok maketin resimle¬ri bu kitaba aktarılmaya çalışıldı. Konuları¬nın geçtiği sayfalardaki yerlerine yerleşti¬rildi. Öyle ki okuyucu metni okurken konu¬yu resim üzerinden de takib edebilsin. Ta¬bii bu her zaman mümkün olmadı. O za¬man da resim altına ayrıca yazılı bilgi ek¬lendi Monotonluğun giderilebilmesi için de bazı sayfalarda resim ve yazı araların¬da boşluklar bırakıldı.
Kimi meraklı okuyucular, bilhassa öğ¬renciler başka kitap, dergi vs. den çok beğendikleri maket fotoğraflarına rastlar¬sa birer renkli fotokopisini istedikleri gibi büyültüp küçülterek kendi kitaplarındaki boş yerlere yapıştırmak suretiyle onun ör¬nekler yönünden değerini arttırabilecekle-ri düşünülmüştür.
Bu kitapta, bir de üçüncü tip maket fotoğrafları bulacaksınız. Bunlar ne renk¬siz ve basit şekilde fakat büyük bir dikkat ve titizlikle yapılmış öğrenci maketleridir. Ne de mükemmel diyebileceğimiz seviye¬de profesyonelce yapılmış maketlerdir. Ama arada bir yerlere koyabiliriz onları. Önce, çok basit el aletleri ile yapılmışlar¬
dır. Malzemenin mümkün olduğunca kali¬telisi kullanılmıştır. Tasarım, çizim ve he¬sap üzerinde de çalışanların bulunduğu küçük bir salonun bir köşesinde yani baş¬ka şekilde çalışan kimselerin arasında, onları rahatsız etmeden, kitapta misal di¬ye anlatılan o tek ve iki kişilik maket yapım bürosunun şartlarından da çok farklı bir ortamda yapılmışlardır. Yine de başarılı sayılırlar.
Bu maketler, tarafımdan, 33 yıl boyun¬ca yapılmış olanlardan bazılarıdır.
Hemen tümü hep aynı yumuşak balsa ağacından yapılmıştır. Malzeme ve yapım tarzları ile de bir başkalık arzederler. Bu¬na ilâveten çok önemli bir özelliği var:
Çoğunda zemin, ama sadece zemin, öteki maketlerin aksine renklendirilmiştir. Bu bir yenilik olarak hatta çok önemli bir yenilik olarak, ortaya konmaktadır. Se¬bepleri metin içinde, bir kaç kere dikkati çekecek şekilde anlatılmıştır.
Kitaba alınmış hemen bütün maket re¬simlerinde sadece maket yapım tekniği ve malzemesi göz önünde tutulmuş, bun¬lar hakkında çok kısa bilgi verilmiştir. Ayrı¬ca mimarinin ana bölümlerinden olan fonksiyon, konstrüksiyon vs. gibi konulara hiç değinilmemiştir. Ama yine de son bir noktaya dikkatinizi çekmek isterim:
V. Gerkan’ın kitabından aktardığımız örneklerde mimariye biraz dikkat edersek -ki bunlar son 15-20 yıldan eskiye ait de¬ğildirler- betonarme konstrüksiyon yanın¬da, onunla birlikte çelik taşıyıcı sistemlere de yer verilmiş olduğunu görürüz. Boyut¬ları itibarıyla betonarmenin sınırları zorla¬dığı için değil sadece çeliğin hafiflik ve yumuşaklığını, form itibariyle de oynaklığı¬nı katarak mimari imkânları daha da arttırabileceği için böyle karma sistemler de¬nenmiştir. Bazen hiç lüzum olmadığı hal¬de, betonarme yerine çelik konstrüksiyon uygulanmıştır. Bazen de taşıyıcı dahi ol¬madıkları halde hafif çelik örtme sistemle¬ri halinde mimariye katılmışlardır. Bu du¬rum makete de yansıyınca, kitaptaki me¬tal malzeme ve lehim konusu daha da önem kazanmaktadır.
Birbirinden çok farklı iki malzemenin özelliklerinden gelen imkânlarla Mimari hayal ufkunun genişlemesi san’at açısın¬dan memnuniyet verici bir olaydır. Ayrıca acrylglass ve polystyrol gibi sun’i malzemenin özelliklerini öğrenip kul¬lanmamız da artık söz konusudur. Bilhas¬sa takdim ve yarışma gibi nihai maketler¬de hele zaman da varsa kendimizi biraz zorlamaya değer.
Mustafa Akgün
İstanbul 2003
TEŞEKKÜR YAZISI
Bu kitabı yazmaya başlamadan önce bana “ARCHITEKTUR MODELLE” isimli kitabı hediye eden değerli arkadaşım Sayın Prof. Attila ARPAT’a, Hazırlayıp bitirdikten sonra ise okumak zahmetine katlanan ve neticede olumlu kanaatlerini belirtmek sureti ile ilgilerini esirgemeyen Sayın. Prof. Dr. Latife GÜRER Hanıma, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Harun BATURBAYGIL’e, Mimarsinan Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Mete ÜNAL’a, Proje çalışmalarına paralel hazır¬lanan bazı maketlerin çeşitli yönler¬den çekilmiş fotoğraflarının kitaba a- lınmasına izin veren Birleşmiş Mimarlar ( BM ) Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Y. Müh. Mimar Erdal ERKUT’a, Mühendislik Bölüm Başkanı Sayın İnş. Müh. Alp ORHUN’a, maket fotoğraflarını çeken Sayın Yük. Mimar Nazan KANATLI’ya gösterdikleri yakın ilgiden dolayı şükranlarımı arz ederim.
YAYINEVİNİN ÖNSÖZÜ
Yayınevi olarak 35 senedir hizmet veriyoruz ve 400’ün üzerinde yayına sahibiz. Bu yayınlarımıza şimdiye kadar bir önsöz ya da sonsöz yazmak du¬rumumuz söz konusu olmamıştı. Yaklaşık iki sene önce Mustafa Akgün ho¬cayla başlayan dostluğumuzun, kitabına önsöz yazmaya kısmet olacağına inanmak zor geliyor. Yayınevimize gelip “Maketler” kitabım var dediğinde sevinmiştik. Zira piyasada böyle bir kitap yoktu. Fakat bazı gelişmeler ve olumsuzluklar kendisinin “Mimari Çizim Tekniği” kitabının yayınlanmasını öne almamıza sebep oldu.
Ancak ne yazık ki yazarımızın zamansız ve ani vefatı bizi derinden etki¬ledi ve çok üzdü. Dolayısıyla kitabın dizgi aşamasındaki düzeltmeleri ve dü¬zenlenmesi yayınevine kaldı. Bu sebeple kitap içerisinde görülecek hatalar veya yapılacak tenkitlerin tarafımıza bildirilerek yeni baskılarında düzeltil¬mesini sağlamalarını okuyuculardan rica ediyoruz.
Saygılarımızla,
Birsen Yayınevi
İÇİNDEKİLER
Kitap Başlığı
Yayınevinin Önsözü
Önsöz
Giriş
Maket Kavramı
Gruplandırma
Maketin Etkisi
Mimari Maketler ve gelişen Sanat
Maksat Ve Ölçek
Çalışma Maketleri
Natüralizm ve Yabancılaşma
Maket ve Çizim
Maket ve C A D
Küçültülmüş Mimari Jan ESCHE
Mimari Maketin Tarihi
Maket Tipleri
Topoğrafik Maketler
Yapı (Kitle) Maketler
Şehircilik Maketleri
Bina - Yapı Maketleri
İç Mekân Maketleri
Detay Maketleri
Özel Maksatlı Maketler
Malzeme ve El Aletleri
Malzemeler
Kâğıt, Karton, Mukavva
Sert Köpük
Şekilsiz Maket Malzemeleri ( Alçı )
Ahşap
Cam
Acrylglass - Polysiyrol
Metal
Renk
Hazır Malzemeler
Küçük Malzemeler
Yapıştırıcılar
El Aletleri
Çalışma Yeri
Ağaçla Çalışma
Balsa Ağacı
Kökeni
İşlenmesi
Zımparalama
Yapıştırma
Ön Hazırlıklar
Diğer Bazı Malzemeler
Ön Çalışmalar
Topoğrafik Maketlerde Çizim
Taban Levhası
Tesviye Tabakalarının Hazırlanması
Tesviye Eğrilerinin Kesimi
Yapıştırma
Şehircilik Maketlerinde Bina Kitleleri
Alçı Maketler
Kalıbın Hazırlanması
Pozitif Döküm
Alçı Makette Bina Kitlelerinin Yerleştirilmesi
Bina Kitlelerinin Yapılması
Çubuk Profiller,
Eğri Yüzeyler
Cepheler
Çatılar ve Teraslar
Gövde
İçi Boş Gövde Teşkili
Cephe Tanzimi
Takdim Maketleri
Renklendirme
İnteriyör Maketlerinde Renk
Diğer Maketlerde Renk
Karton Ve Mukavvadan Maketler
İnteriyör Maketleri
Lehim Tekniği
Ölçek Belirleyici Elemanlar
Ölçek Belirleyici Elemanların Çeşitleri
Su Yüzeyleri
Mimari Maket Fotoğrafçılığı
Relâtoskop
Birkaç Söz
Basit İki Tezgâhta Maket Yapılması
“ A ” Tezgâhı
“ A ” Tezgâhının İstenilen Açıya Ayarlanması
“ B ” Tezgâhı
“ B ” Tezgâhının İstenilen Açıya Ayarlanması Resim ve Şekillerin Sayfalara Göre Dağılımı