GEMİLER VE AÇIK DENİZ YAPILARI – Reşat Baykal
ÖNSÖZ
Mühendislik fakültelerinin ilk iki yılında temel bilimlerle ilgili dersler yoğun olarak verilmektedir. Bu dönemde mühendislik alanı ile ilgili olarak mesleki dersler yok denecek kadar azdır. Bu nedenle zor bir giriş sınavı sonucunda eğitime başlayan öğrencilere mesleğe ilişkin temel bilgilerin doğru olarak verilmesi zorunlu olmaktadır. Bunun için meslek seçiminin başlangıcındaki gençlerin yanılgılarını azaltan, endişelerini gideren ve varsa yanlış tercihlerini düzeltme olanağı yaratan bilgiler zamanında verilmelidir. Bu bağlamda her mühendislik bölümünün ilk yıl programında o alanla ilgili olan bir “Mühendisliğe Giriş” dersi bulunmaktadır. Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesinde de, gemi ve deniz teknolojisi mühendisliğine giriş konusunda gemiler, deniz taşımacılığı ve deniz yapıları konusunda temel bilgiler verilmektedir. Gerek yabancı dilde gerekse Türkçe olarak değişik kitaplar içinde bu kitabın içeriğinin tümünü kapsamasa da konu ile ilgili değişik bölümler bulunmaktadır. Gemi Mühendisliği konusunda okurları bilgilendiren ilk özenli Türkçe yayın olarak, Prof.Dr .Teoman Özalp’in 1975 yılında “Gemi Mühendisliğine Giriş" adıyla İTÜ yayını olarak çıkan kitabını belirtmek isterim. Açık Deniz Yapıları konusunda ise, Prof.Dr.L.Macit Sükan’ın Gemi İnşaat Fakültesinde 1983 yılında yayınladığı “Deniz Teknolojisine Giriş-I” isimli ders notları dışında mesleğe giriş bilgileri veren başka bir Türkçe yayın yoktur. Bu yayınlardan sonra geçen uzun süre içerisinde gelişen teknoloji ve oluşan ihtiyaçlar doğrultusunda yeni gemi tipleri, taşıma türleri ve deniz yapıları ortaya çıktı. Bu nedenle konunun yeniden ele alınması zorunlu hale geldiğinden, bu eksikliği gidermek için son yıllarda öğrencilere ilave notlar dağıtıyordum. Bu şekilde oluşan notlar çoğalınca, tüm notları yeniden düzenleyip kitap şeklinde ders notu haline getirmenin daha yararlı olacağı sonucuna vardım. Kaçınılmaz bir görev gibi düşündüğüm bu iş için, notlarımın düzeltilmiş şeklini Eylül 2007 döneminde “Gemi ve Deniz Mühendisliğine Giriş Ders Notları” ismiyle düzenleyip öğrencilere ulaştırdım. Derslerimi iki dönem bu notlara göre anlattıktan sonra, eksikliklerini tamamlayıp son yıllarda yapılan gemi ve açık deniz yapılarıyla zenginleştirerek yeniden hazırlayıp öğrencilere ulaştırdığım 2009 yılındaki aynı isimli notlarım daha düzenli ve kapsamlı oldu. Bu çalışmayı kitap haline getirme düşüncesiyle “Gemiler ve Açık Deniz Yapıları” adıyla hazırlanan eserin elinizdeki bu son şekli Ekim 2010 döneminde tamamlandı. Başlangıçta, günümüzde gittikçe yaygınlaşan farklı taşıma araçlarının ardışık veya birlikte kullanıldığı karma veya zincirleme taşımacılık diye isimlendirilen intermodal taşımacılık ve bununla ilişkili limanlar ve terminaller konusunu da bu çalışmaya eklemeyi düşünüyordum.
Ancak “Gemiler ve Açık Deniz Yapıları ” isimli eserin içeriğinin planlandığımdan daha geniş kapsamlı ve İTÜ deki bir lisans dersinin konusu olması nedeniyle, ayrı bir yayın olarak çıkmasının daha yararlı olacağına karar verdim. Ayrıca İntermodal Taşımacılık konusunda ciddi ve yeterli bir yayın olmadığını da dikkate alarak, son beş yıldır üzerinde yoğun çaba sarfettiğim ve büyük bir kısmını tamamladığım bu konudaki çalışmalarımı “İntermodal Taşımacılık, Gemiler ve Limanlar” ismiyle ayrı bir kitap olarak yayınlayacağım. Büyük bir eksikliğin çözümüne katkı yapacağını düşündüğüm bu kitabımı da, en geç 2011 bahar dönemine yetiştireceğimi umuyorum. Gemiler ve Açık Deniz Yapıları isimli bu eser, yedi bölüm ve konu ile ilgili denizcilik terimlerini kapsayan İngilizce-Türkçe sözlük kısmından oluşmaktadır. Birinci bölümde gemi, deniz teknolojisi, deniz bilimi ile ilgili genel tanımlar ve deniz taşımacılığının tarihçe ve önemi belirtilmiştir. İkinci bölümde gemilerin değişik görüşlere göre sınıflandırmaları yapılıp ulaşım dışı amaçla kullanılan gemiler hakkında kısa ve özlü bilgiler verildikten sonra ayrıntılı olarak ulaşım amaçlı kullanılan ticaret gemileri incelenmiştir. Üçüncü bölümde açık deniz yapılarının sondaj, üretim ve diğer hizmetlerde kullanılan türleri ve temel özellikleri anlatılmıştır. Dördüncü bölümde gemi ve deniz yapılarının tasarım, yapım ve işletme aşamalarındaki kuralları belirleyen ve denetimlerini yapan sınıflandırma kuruluşları tanıtılmıştır. Beşinci bölümde gemi geometrisinin tanımı, gemi ana boyutları ve narinlik katsayıları anlatılmaktadır. Altıncı bölümde gemilerin değişik mevsim ve sulardaki seyirlerinde; yükleme sınırları ve taşıma kapasitelerini belirleyen fribord ve tonaj konularına değinilmiştir. Yedinci bölümde ise, denizyolu ulaşımında önemli geçiş yolları olan uluslararası boğazlar ve kanallar konuları incelenerek gemi inşaat mühendisleri yönünden önemli olan bilgiler verilmiştir. Son olarak da konu ile ilgili İngilizce-Türkçe sözlük kısmı eklenmiştir.
Elli yıllık bir bilgi birikimi ve deneyimlerime dayalı olarak hazırladığım bu eserin, tüm özenli çalışmalarıma karşın, kaçınılmaz olan kusur ve eksikleri olacaktır. Bunları olabildiğince azaltmak amacıyla, çalışmanın baskıya hazırlanan şeklini okuyup düzelten, görüş ve önerileriyle katkı yapan, eleştiren, teknik terimler konusundaki sıkıntı ve kararsızlığımı gidermeye yardımcı olan ve kitabın yazılması için beni yüreklendiren akademik ve uygulama çevresinden arkadaşlarıma, meslektaşlarıma, ders sırasındaki sorularıyla birçok konuyu aydınlatıp düşündüğümden daha yararlı biçimde sunmamı sağlayan değerli öğrencilerime çok şey borçluyum. Bu eserin hazırlanış, yazım, düzenleme ve baskıya hazırlama ve benzeri her aşamasında emek ve desteklerini cömertçe sunan, zenginliğim olarak düşündüğüm gönül dostlarımdan özellikle teşekkür etmek istediklerimi gruplayarak alfabetik bir sırayla belirtmek istiyorum, ilk olarak biri akademik ve diğeri denizciliğin uygulama alanından iki değerli arkadaşımdan söz etmek istiyorum. Birincisi mühendislikte lisans eğitiminin ve endüstri deneyiminin önemini ve sorunlarını sıkça konuşup dertleştiğim, bu çalışma için beni sürekli cesaretlendiren, sabırla dinleyip her türlü desteği veren ve eğitim sistemimizin sorunlarını ön yargısız tartışabildiğim Prof.Dr.M.Cengiz Dökmeci’ye içten teşekkürlerimi sunuyorum. İkinci kişi ise, eski bir öğrencim, meslektaşım ve aile dostum diyeceğim Müh.Osman Nuri Aksoy’dur. Endüstri deneyimlerini, mesleki sıkıntılarını, katıldığı her yurtdışı toplantıda edindiği her türlü bilgi ve belgeyi benimle paylaşan ve bu çalışmaya her türlü desteği veren değerli kardeşime sevgi ve şükranlarımı belirtmek istiyorum. İkinci grup olarak, onların vardım ve destekleri olmasaydı, böyle bir çalışmayı gerçekleştiremeyeceğimi düşündüğüm; Yrd.Doç.Dr.A.Cemil Dikili, bölüm sekreterimiz Selver İngin ve Yrd.Doç.Dr.Yalçın Ünsan kardeşlerimden söz etmek istiyorum. Tahammül sınırlarını aşan isteklerim karşısında; gösterdikleri sabır, hoşgörü ve sevgi ve saygılı tavırlarım asla unutmayacağım ve onlara yetersiz kalacağını düşündüğüm teşekkür ve şükranlarımı sunuyorum. Üçüncü olarak ulaştıkları kaynak ve bilgiyi anında bana ulaştıran ve değerli görüşlerini bildiren Prof.Dr.Demir Sindel, Y.Müh.Haki Kale ve Kapt. Hayrettin Yelesenli, Doç.Dr.Mehmet Ali Baykal’a ve aşırı yoğunluğuna rağmen kitabın bazı bölümlerini zevkle yazan Meryem Dikili'ye, bir kısım resimleri özenle ve severek çizen Handan Öztimer ile katkısı olup yazmayı unuttuğum arkadaşlarıma gönülden teşekkür ederim. Son olarak beni her zaman destekleyen metinleri sabırla okuyup Türkçe düzeltmelerini titizlikle yapan eşim ve çocuklarımı sevgiyle anmak istiyorum.
Kitabın basımını olumlu yaklaşımla destekleyen Sayın Bahadır Algm’m şahsında Birsen Yayınevine, titiz ve özverili bir uğraşıyla basımım gerçekleştiren Adnan Tavukçular ve Cenkler Matbaası çalışanlarına içtenlikle teşekkür ederim.
Böylece uzun zamandır üzerinde çalıştığım konulardan birini kitap haline getirme fikrimi gerçekleştirme aşamasına ulaşmış oluyorum. Gemi ve deniz teknolojisi konusunda Türkçe yayınlarda kullanılan teknik sözcükler ve semboller arasındaki farklılıklar, meslektaşlar arasında bile anlaşmazlıklara neden olmaktadır. Bu sakıncayı kısmen gidermek amacıyla, zorunlu haller dışında kabul görmüş Türkçe sözcükleri özenle kullanmaya gayret ettim. Tüm özenli çabalanma karşın, kitabın bazı kusur ve eksiklerinin olması kaçınılmazdır. Bu nedenle değerli okurlar yapacakları her türlü değerlendirme ve önerilerini aşağıda belirtilen adrese bildirirlerse, mutluluk duyarak titizlikle değerlendireceğimi özellikle belirtmek isterim.
kısım 2010 - İstanbul
Prof.Dr .Reşat BAYKAL
YAZAR HAKKINDA
Reşat BAYKAL
İlk ve orta öğrenimini Ardahan'da tamamladı.
Ankara Atatürk Ljsesl'ni 1956 yılında bitirip aynı yıl girdiği İTÜ Makine Fakültesi Gemi Bölümü'nden Haziran 1961 'de Y.Müh. unvanıyla mezun oldu. Askerlik hizmetini Deniz Kuvvetlerinde yaptı. Eylül 1963te Makine Fakültesi Gemi Bölümü'nde asistanlığa başladı. I968'dc Doktor, 1974'te Doçent, 1980'de Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakiiltesi'nde Profesör oldu. CENTO bursiyeri olarak 1969-71 yıllarında "Glasgow-University of Strathclyde'da, Eylül 1975-76'da "Technishe Universitât Hannover"de araştı rmacı olarak çalıştı. Ağustos 1980 yılında seçildiği Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi Dekanlığını 1992 senesine kadar aralıksız dört dönem sürdürdü. 1992-1996 döneminde seçilerek atandığı İH Rektörlüğü görevinde bulundu. İTÜ dışında; 19~6-84 Deniz Harp Okulu'nda ek görevle ders verdi. 1966-69 Gemi Mühendisleri Odası, 1987-92 Türkiye Gemi Sanayii. 1987-2000 Türkiye Denizcilik İşletmeleri'nde Yönetim Kurulu Üyeliği, 2000-2002 TDİ Yönetim Kurulu dtı. 1992'den beri ABS-Amerikan 2008'den itibaren de ABS Kanideniz ite Üyeliği görevlerini sürdürmekte k babasıdır. Yayımlanmış tezleri çeviri ve 3 'ü de konferans yayını olmak üzere toplam 11 kitabı, makale, tebliğ, araştırma ve uygulamalı çalışma türünde 75 yayını vardır. Mayıs 2005'de emekli olan yazar o tarihten beri İTÜ deki lisans, yüksek lisans derslerini vermeye ve tez yöneticiliğine devam etmektedir.
GEMİLER ve AÇIK DENİZ YAPILARI
Bu çalışmada gemiler, denizyolu taşımacılığı ve açık deniz yapıları konusunda temel bilgiler verilmektedir. Dünya nüfusunun sürekli çoğalması, denizyolu ile taşman yüklerin miktarları ve çeşitlerinin artmasına neden oldu. Gelişen teknoloji ve artan gereksinimler sunucunda yeni gemi tipleri ve taşıma türleri önem kazanmaya başladı. Böylece eski klasik yük gemilerinin yerini; kontevner. Ro-Ro ve mavna türü birim yük taşıyan gemiler aldı. Bu türden yüklerin yüklenip boşaltmasının yapıldığı limanlarda, yüke göre ihtisaslaşarak kontevner, Ro-Ro. dökme yük terminalleri şeklinde yeniden yapılanmaya başladı. Bu nedenle çalışmada gemi ve açık deniz yapılarının güncel türlerine ağırlık verilmiştir. Bir eksikliği gide örnek amacıyla hazırlanan bu eser; gemi, deniz teknolojisi, denizcilik ve lojistik konusunda eğitim gören lisans öğrencilerine, uygulamacılar ile gemi ve deniz teknolojisine ilgi duyanlara yararlı olacağı görüşündeyim.
İÇİNDEKİLER
Önsöz
Sembol Dizini
GİRİŞ
Gemilerin Tarihsel Gelişimi ve Denizyolu Taşımacılığının Önemi Gemi Sevk Sistemleri ve Gelişimi Yük, Gemi ve Liman Etkileşimi
GEMİLERİN SINIFLANDIRILMASI
Değişik Ölçütlere Göre Gemilerin Sınıflandırılması
Kullanılış Amaçlarına Göre Gemilerin Sınıflandırılması
Yatlar ve Spor Tekneleri
Askeri Gemiler
Su Üstü Savaş Tekneleri
Uçak Gemileri
Kruvazörler
Destroyerler
Firkateynler
Korvetler
Hücumbotlar
Karakol Gemisi
Mayın Gemileri
Çıkarma Gemileri
Sahil Güvenlik Gemileri
Destek Gemileri
Denizaltılar
Balıkçı Gemileri
Ticaret Gemileri
Yolcu Gemileri
Feribotlar
Yüksek Süratli Tekneler
Ayaklı Tekneler
Hava Yastıklı Tekneler
Hava Yastıklı Katamaran Tekneler
Wig ve Parwig Tipi Araçlar
Yük Gemileri
Kuru Yük Gemileri
Paletle Yük Elleçlemeye Uygun Gemiler
Çok Maksatlı Gemiler
Katı ve Sıvı Yük Taşıyan Gemiler
Düzenli Hat Taşımacılığına Uygun Birim Yük Gemileri
Konteyner Gemileri
Ana Konteyner Gemileri
Küçük Konteyner Gemileri
Taşıma Kapasitesi Seyir Yollarına Göre Konteyner Gemileri Konteynerleşme, İstifleme ve Taşımacılık İlişkisi Konteyner Boyutları ve Yapıldıkları Malzemeler Konteyner Tipleri
Gemilerde Konteyner İstifleme Kuralları
Konteynerlerin Intermodal Özelliği ve Bütünleyici Donanımları
Ro-Ro Gemileri
Ro-Ro Gemilerinin Tipleri
Kısa Mesafeli Ro-Ro Gemileri
Açık Deniz Ro-Ro Gemileri
Makro Kasetli Ro-Ro Gemileri
Tekerlekli Araç Taşıyan Gemiler (PCC, PCTC, LCTC)
Türkiye’de Ro-Ro Taşımacılığı ve Gelişimi
Özel Tip Yük Gemileri
Mavna Taşıyan Gemiler
Römorkör-Mavna Sistemleri
Türkiye ve Avrupa Iç Suyolu Ağı
Buzkıran Gemileri
Soğuk Hava Depolu Gemiler
Canlı Hayvan Taşıyan Gemiler
Ağır ve Büyük Boyutlu Yük Taşıyan Gemiler
Dökme Yük Gemileri
Kuru Dökme Yük Gemileri
Katı ve Sıvı Dökme Yük Taşıyan Gemiler
Dökme Yük Taşıyan Başlıca Gemi Tipleri
Tankerler
Petrol Tankerleri
Ham Petrol Tankerleri
Ürün Tankerleri
Kimyasal Tankerler
Gaz Tankerleri
Sıvılaştırılmış Gaz Taşıyan Tankerleri
Sıvılaştırılmış Doğal Gaz Tankerleri-LNG
Sıvılaştırılmış Petrol Gazlan Tankeri-LPG
Özel Sıvılar Taşıyan Tankerler
Tarak Gemileri ve Tarama Yöntemi
Mekanik Tarama Yöntemi
Hidrolik Tarama Yöntemi
Melez Tarama Yöntemi
Basınçlı Havalı Tarama Yöntemi
Taranan Alanın Düzeltilmesi
Taranan Katı Maddelerin Taşınması
Orman Ürünlerini Taşıyan Gemiler
Orman Ürünlerinin Çeşitleri ve Elleçlenmesi
Kreynle Kaldırma Sistemleri
Can Kurtarma Araçları
Can Filikası
Can Kurtarma Sandalı
Can Salı
Can Yeleği
Can Simidi
Deniz Fenerleri ve Fener Gemileri Deniz Fenerleri Fener Gemisi Seyir Fenerleri
AÇIK DENİZ YAPILARI
Açık Deniz Endüstrisine Giriş
Sondaj Tekniğiyle Petrol Çıkarılmasındaki İlk Gelişmeler
Sondaj Platformları
Üretim Platformları
Diğer Açık Deniz Yapıları
Açık Deniz Yapılarının Kısa Açıklamaları
Sismik Araştırma Gemisi
Kriko Yöntemli Platformlar Sondaj Gemisi
Yarı-batık Sondaj Platformları Kreynli Gemiler Sabit Üretim Platformları Gergi Ayaklı Platform
Yüzer Üretim Depolama ve Yükleme Gemileri
Mekik Servis Tankerleri
Boru Döşeme Mavnaları
Açık Deniz Platform Hizmet Gemisi
Demir Elleçleme Römorkörü
Dalgıç Destek Gemisi
Çok Maksatlı Destek Gemisi
Personel Teknesi
Yedek Gemiler ve îzleme Tekneleri
SINIFLANDIRMA KURULUŞLARI
Sınıflandırma Kuruluşları Sınıflandırma Kuruluşlarının Gerekliliği Sınıflandırma Kuruluşlarının Tarihçesi ve Başlıcaları
GEMİ GEOMETRİSİ
Gemi Geometrisinin Tanımları Gemi Ana Boyutları Gemi Narinlik Katsayılar Orta Kesit Narinlik Katsayısı Su Hattı Narinlik Katsayısı Tekne Narinlik Katsayısı Prizmatik Narinlik Katsayısı Düşey Prizmatik Narinlik Katsayısı Boyutsuz Oranlar
GEMİLERDE FRİBORD VE TONAJ
Gemilerde Fribord Gemi Friborduyla İlgili Tanımlar Fribord Yönünden Gemi Tipleri Yaz Fribordu Fribord Markası
Fribord Markası ile Kullanılan Çizgiler
Fribord Belgesi
Gemilerde Tonaj
Tonajın Tanımı
Tonajın Çeşitleri
Boş Deplasman Tonu
Deplasman Tonu (Yüklü)
Deadweight Tonu
Gross Ton
Net Ton
Ölçü Tonajı
Güverte Altı Tonu
Panama ve Süveyş Kanalı Tonu
ULUSLARARASI BOĞAZLAR ve KANALLAR
Boğazların Tanımı
Cenevre Sözleşmeleri ve Boğazlarda Güvenlik
Denizyolu Ulaşımında Kullanılan Başlıca Boğazlar
Macellan Boğazı
Danimarka Boğazları
Cebelitarık Boğazı
Tiran Boğazı
Hürmüz Boğazı
Bering Boğazı
Malakka Boğazı
Türk Boğazları
İstanbul Boğazı
Çanakkale Boğazı
Denizyolu Ulaşımında Kullanılan Önemli Kanallar
Süveyş Kanalı
Panama Kanalı
Kiel Kanalı
Korint Kanalı
Elblag Kanalı
Saint Lawrence Denizyolu
KONUYA İLİŞKİN İNGİLİZCE TÜRKÇE SÖZLÜKProf.Dr.