ÖNSÖZ
Enerji iletim sistemleri enerji iletim hatlarından (hava hatları, yeraltı kabloları, denizaltı kabloları) ve transformatör merkezlerinden (açık-klasik tip ve gaz izoleli tip-GIS) meydana gelmektedir. Enerji iletim sistemleri, enerji üretim sistemleri (santraller) ile enerji dağıtım sistemleri (mesken ve sanayi yükleri) arasındaki bağlantıları gerçekleştirmektedir. Ülkemizdeki enerji iletiminde kullanılan gerilim seviyeleri 154 kV ve 400 kV’dur; 66 kV’luk hatların çoğu 33 kV’a dönüştürüldüğü için Türkiye genelinde çok az miktarda 66 kV’luk hat kalmıştır. 36 (34.5) kV ve daha düşük gerilimli hatlar ise enerji dağıtım hatlarıdır.
Ülkemizde enerji iletim sistemleri ile ilgili kamu kuruluşu Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketidir (TEİAŞ).
TEİAŞ’ın 2018 yılsonu verilerine göre, ülkemizdeki 154 kV’luk ve 400 kV’luk enerji iletim hava hatlarının uzunlukları, sırasıyla 44,369 km ve 23,159 km’dir. 154 kV’luk ve 400 kV’luk yeraltı kablolarının uzunlukları da, sırasıyla 391.12 km ve 73.72 km’dir, ayrıca Çanakkale’de toplam 15.96 km uzunluğunda denizaltı kabloları bulunmaktadır.
154 kV’luk direklerin toplam sayısı 99,558, 400 kV’luk direklerin toplam sayısı ise 52,794’dür. 154 kV’luk 621 merkezde toplam 1432 adet transformatör bulunmaktadır ve toplam kurulu güç 100,685 MW’dır. 400 kV’luk 108 merkezde toplam 353 adet transformatör bulunmaktadır ve toplam kurulu güç 70,652 MW’dır.
Bu kitap, altı cilt olarak planlanan “Enerji İletim Sistemleri” kitap serisi Cilt 2’nin ikinci kısmıdır; Cilt 2’nin hacmi fazla olduğu için iki kısımda yayınlanması daha uygun görülmüştür. Bu kitap (Cilt 2/Kısım 2) -Enerji İletim Sistemleri Cilt 1, 2/1, 3, 4, 5 ve 6 ile birlikte-; elektrik enerjisinin iletimine ilişkin proje/tasarım ve işletme konularının bir bütün olarak kapsanması düşüncesiyle hazırlanmıştır.
Toplam üç bölümden oluşan kitapta, enerji iletimindeki iletkenler ve izolatörler dışındaki elemanlara yer verilmiştir.
Yüksek Lisans ve Doktora tez danışmanım olan, bugüne kadar bilgilerinden ve önerilerinden her zaman yararlandığım değerli hocam Prof. Dr. Nesrin TARKAN’a teşekkür etmeyi bir borç bilirim.
Kitabın Elektrik Mühendisliği Bölümlerindeki öğrencilere, Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümlerindeki öğrencilere, konu ile ilgili mühendislere yararlı olmasını dilerim.
Selim AY
YTÜ, Davutpaşa,
7 Ekim 2019
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .............................................................................................................................................. vii
SEMBOL LİSTESİ ........................................................................................................................ viii
KISALTMALAR LİSTESİ .............................................................................................................. ix
1.0 TİTREŞİMİ ÖNLEYİCİ ELEMANLAR
1.1 Genel Bilgiler ............................................................................................................... 1
1.2 Stockbridge Damper ................................................................................................... 12
1.3 Spacer ve Spacer-damper ........................................................................................... 27
1.4 Fazlararası Tutucu ...................................................................................................... 53
1.5 Karşı Ağırlık (Kontrpua) ............................................................................................ 56
2.0 BAĞLANTI ELEMANLARI
2.1 Genel Bilgiler ............................................................................................................. 64
2.2 Şakıl ............................................................................................................................ 66
2.3 Askı Kilidi .................................................................................................................. 67
2.4 Toplu Göz ve Oval Göz .............................................................................................. 68
2.5 Yuvalı Göz ................................................................................................................. 70
2.6 Çatal Göz ................................................................................................................... 71
2.7 Toplu Çatal ................................................................................................................. 71
2.8 Yuvalı Çatal ................................................................................................................ 72
2.9 Yuvalı Y Çatal ............................................................................................................ 73
2.10 Toplu Y Çatal ............................................................................................................. 73
2.11 Dönük Çatal Göz ........................................................................................................ 73
2.12 Çift Göz ...................................................................................................................... 76
2.13 Hat Levhası ................................................................................................................. 76
2.14 Boyunduruk ................................................................................................................ 79
2.15 Gergi Klempi .............................................................................................................. 82
2.16 Askı Klempi ................................................................................................................ 86
2.17 Tek ve Çift Oluklu Kelepçeler .................................................................................... 95
2.18 Çift Gözlü Uzatma Parçaları ....................................................................................... 95
2.19 Turnbuckle .................................................................................................................. 97
2.20 Sehim Ayar Levhası ................................................................................................... 99
2.21 Ek Manşonu .............................................................................................................. 101
2.22 Tamir Manşonu ......................................................................................................... 105
2.23 Ark Boynuzu ve Ark Halkası ................................................................................... 105
2.24 Korona Halkası ......................................................................................................... 115
2.25 Askı ve Gergi Takımları ........................................................................................... 132
2.26 Hırdavat Malzemelerinde Aranan Nitelikler ............................................................ 164
2.27 Camper (Jumper) ...................................................................................................... 176
2.28 Kuşkonmaz ............................................................................................................... 183
2.29 İkaz Küresi ................................................................................................................ 197
2.30 Işıklı İkaz Sistemi ..................................................................................................... 207
2.31 Zırh Çubuğu .............................................................................................................. 215
2.32 Tırmanma Cıvataları ve Tırmanma Engelleri ........................................................... 218
2.33 Ölüm Tehlike ve Direk/Ekipman Tanıtım Levhaları ............................................... 220
vi
2.34 Tel Fens ve Çit Uygulamaları ................................................................................... 224
2.35 Hat Tıkacı (Line Trap) .............................................................................................. 227
2.36 Hat Parafudru ............................................................................................................ 235
2.37 Direklerin Topraklanması ......................................................................................... 242
3.0 DİREKLER
3.1 Genel Bilgiler ........................................................................................................... 248
3.2 Kafes Direkler ........................................................................................................... 260
3.3 Kafes Direğin Bölümleri .......................................................................................... 288
3.4 Lenteli Direkler ......................................................................................................... 325
3.5 Boru (Tüp) Direkler .................................................................................................. 329
3.6 Ağaç Direkler ........................................................................................................... 334
3.7 Beton Direkler .......................................................................................................... 336
3.8 Kompozit Direkler .................................................................................................... 338
3.9 Kullanım Amaçlarına Göre Direkler ........................................................................ 347
3.9.1 Taşıyıcı direk ............................................................................................................ 350
3.9.2 Köşede taşıyıcı direk ................................................................................................ 354
3.9.3 Durdurucu direk ........................................................................................................ 356
3.9.4 Köşede durdurucu direk ............................................................................................ 358
3.9.5 Transpozisyon direği ................................................................................................ 359
3.9.6 Nihayet direği ........................................................................................................... 368
3.9.7 Özel amaçlı direkler .................................................................................................. 370
3.9.8 Portal ......................................................................................................................... 378
3.10 Direk Temelleri ......................................................................................................... 383
3.11 Temellerde Kullanılan Malzemeler .......................................................................... 396
3.12 Direk Kabul Testleri ................................................................................................ 404
KAYNAKLAR ................................................................................................................................ 414
DİZİN .............................................................................................................................................. 419